Joechei

Different

Vier jaar geleden maakte ik samen met een studiegenoot een verhaal over Different: de organisatie die mij hoop gaf toen ik als zestienjarig meisje ging ilse.nl-en naar mijn aandoening.

De andere weg van Different

Dankzij een artikel in Trouw beheerst Different al een paar dagen het nieuws. Maar wat Different precies doet, is nog steeds niet helemaal duidelijk. In 2008 maakte ik samen met een studiegenoot onderstaand verhaal. Wij gingen langs bij Different en spraken met ex-cliënten. Dit is hoe Different werkt. ‘Ik was ervan overtuigd dat ik zou genezen door over mijn verleden te praten en het te verwerken.’

‘Een goede ontwikkeling is dat ik weet en nu ook moet erkennen dat ik homoseksuele gevoelens heb. Dit roept conflicten op met mijzelf, met God ,familie en de kerk. Ik kan nu mijn emoties niet onderdrukken en wil dit ook niet meer. (…) Ik sta nu op een kruispunt. Welke weg moet ik gaan?’

Deze vraag stelt Elizabeth Boersma (nu 43) zichzelf in haar dagboek op 26 november 2007. Ze heeft dan net een intakegesprek gehad bij de Amsterdamse christelijke organisatie Different.

Boersma was, na twintig jaar ‘in de kast’ te hebben gezeten, ten einde raad. ‘Ik ben christen en ik heb last van homoseksuele gevoelens en ik kan er niet mee overweg’, mailde ze in november 2007 naar Different. ‘Kom maar eens praten dan’, was de reactie. Ze heeft vijf gesprekken gehad bij de hulporganisatie.

Stichting Different wil mensen met een ‘homoseksuele oriëntatie’ leren dat hun homoseksuele gevoelens geen onderdeel uitmaken of niet bepalend hoéven te zijn voor hun identiteit. Cliënten met zo’n oriëntatie kunnen na een lang traject van individuele en groepsgesprekken ‘veranderen’, zegt de organisatie; het woord ‘genezing’ wil Different liever niet gebruiken.

Moeizame discussie

Mag je nu als christen wel of niet het homo zijn in de praktijk brengen? Het is een vraag waar niet alleen veel christenhomo’s mee worstelen, maar waar ook kerken en andere christelijke organisaties als de ChristenUnie en de EO zich nauwelijks raad mee weten. Vaak verwijzen zij christenen met die hulpvraag door naar Different.

Bij Different is het antwoord op de vraag of je homoseksualiteit mag praktiseren duidelijk: nee. Homo-zijn mag, maar die gevoelens in de praktijk brengen is als christen not done, vindt de organistie.

Reitze Siebesma, ex-homoseksueel en toen voorlichter bij Different formuleerde het toen wij hem in 2007 spraken voorzichtig: ‘Homoseksuele gevoelens zijn het gevolg van de gebroken wereld waarin we leven.’ In 2006 zei hij tegen het Reformatorisch Dagblad: ‘We hoeven niet bang te zijn om duidelijk te blijven maken dat homoseksualiteit niet volgens Gods bedoeling is. De Bijbel is daarin overduidelijk. Neem alleen Romeinen 1. Homoseksualiteit is geen natuurlijke variant in de schepping, maar heeft te maken met scheefgroei en gebrokenheid.’ Homoseksueel gedrag, vond Siebesma, dient afgewezen te worden.

Volgens de Different-voorlichter zijn er drie opties voor mensen met homoseksuele gevoelens: ‘Je kunt je gevoelens ontkennen en verdringen, je kunt ze uitleven, maar je kunt ze ook een plek geven en ermee leren omgaan.’ Die laatste weg, is de weg van Different. En die laatste weg, dat is een lange, zware weg van therapie.

De therapie bij Different begint met het aanmoedigen van zelfacceptatie: je mag homo zijn, wees wie je bent. Individuele gesprekken worden daarna afgewisseld met groepsgesprekken, waarin discussies worden gevoerd over wat homofilie is en wat de bijbel erover zegt. Wanneer de cliënt zijn homo-zijn heeft geaccepteerd, wordt er gekeken naar de mogelijke oorzaken van die geaardheid. Als die gevonden zijn, kun je je er ook beter bij neerleggen, is het idee.

Aan het einde van het tweejarige traject wordt bekeken hoe je als christen met je homofiele gevoelens kunt leven. Sommige mensen verlaten de organisatie als hetero, claimt Different.

Dagboek bijhouden

Bij het intakegesprek werd Elizabeth Boersma geadviseerd op te schrijven in welke situaties ze last krijgt van homoseksuele gevoelens. In haar dagboek schrijft ze begin december: ‘Op gesprek bij maatschappelijk werk. Het was een vrouw met een heel mooi sexy blouse aan, waar haar buste heel mooi in uit kwam. Ik vond het prachtig en moest heel veel moeite doen om er niet naar te staren. (…) Toen ik wel even staarde en dacht dat zij dit zag, schaamde ik mij. Dit riep hele negatieve emoties bij mij op.’

‘Zelfaanvaarding’, dat is de eerste stap op de ‘derde weg’ van Different. Ook bij Boersma: haar therapeut raadde Boersma in het eerste gesprek direct aan om uit de kast te komen. Twee dagen na haar tweede gesprek bij Different, 17 december 2007, schrijft Boersma in haar dagboek: ‘Moeder belde, ik heb haar verteld dat ik al een tijd niet goed in mijn vel zit en overal op vast loop. Mijn homoseksualiteit speelt weer op. Mijn moeder reageerde met “óh nou dat weer, ik dacht dat je daar al klaar mee was.” Ik moest heel erg huilen en toen heb ik het verhaal verteld wat ik al in mijn hoofd had. Mijn moeder vindt het maar niks dat ik anderen ga vertellen dat ik homo ben, “Wat schiet je ermee op, mensen gaan je afwijzen. Ik wil je beschermen.” zei ze tegen me.’

Veel steun van haar moeder mocht Boersma dus niet verwachten. Toch zet ze door: ze vertelt haar omgeving begin 2008 over haar geaardheid. De reacties zijn niet uitgesproken negatief.

Je mag er zijn

Ook bij Mark Thijssen werd in zijn intakegesprek bij Different benadrukt dat hij er mocht zijn als homo. Hij ging in november 2006 als 18-jarige naar de organisatie alsof hij voor een griepje naar de dokter ging. Thijssen: ‘Ik was ervan overtuigd dat ik zou genezen door over mijn verleden te praten en het te verwerken.’ Zijn intakegesprek vond plaats met een stagiair en diens begeleider. ‘Die stagiair bleef maar benadrukken dat ik er mocht zijn als homo, dat was wel irritant. Ik heb nooit gedacht, ik ben minder omdat ik homo ben. Ik wilde er alleen vanaf komen,’ zegt Thijssen.

Mark Thijssen overwoog toen zijn geaardheid niet te praktiseren. ‘Ik ben opgegroeid in een vrij behoudende plattelandsgemeente, waar je eigenlijk niets van de wereld meekrijgt. Bij ons denkt iedereen: homoseksualiteit is het gevolg van schreefgroei. Het komt voort uit je opvoeding. Ik dacht dat ook: ik had geen goede band met mijn vader en was een echt moederskindje, dus de oorzaak was duidelijk.’

Thijssen vertelde over zijn gevoelens bij Eleos, een gereformeerde instelling voor geestelijke gezondheidszorg. Daar konden ze hem niet helpen met zijn worsteling met homoseksualiteit. Thijssen werd doorverwezen naar Different. Ook Elizabeth Boersma, die vanwege allerlei depressieve klachten bij dezelfde instelling liep, kreeg bij Elios te horen dat ze voor ‘dat onderdeel van haar problemen’ beter ergens anders terecht kon. Bij Different dus.

Alleen doorverwijzen

Elios is niet de enige organisatie die doorverwijst naar Different. Ook bij de EO doen ze dat. Weet de omroeporganisatie, die nazorg hoog op de agenda heeft staan, eigenlijk wel hoe het reilt en zeilt bij Different? Bestaat er geregeld contact tussen de organisaties, wordt er informatie uitgewisseld?

Different-voorlichter Reitze Siebesma blokkeerde in zijn puberteit zijn homoseksuele gevoelens en trouwde met zijn huidige vrouw. Dat ging negen jaar goed. Siebesma: ‘De diepe hunkering naar seksueel contact met een man bleef bestaan.’ Dus begon hij aan een tweejarig therapietraject bij Different. ‘Mijn innerlijk was jarenlang op slot geweest. Het belangrijkste voor mij was, dat ik kon praten over mijn homoseksuele gevoelens.’

‘Homoseksualiteit speelt voor mij nu geen rol van betekenis meer. Dat betekent niet dat er nooit homoseksuele gevoelens bij mij boven komen. Ik weet hoe ik daarmee om moet gaan. Ik heb ze een plek kunnen geven. En dat is een proces van jaren waarin je groeit. God ziet de emotionele nood die bij mij aan mijn gevoelens ten grondslag ligt. Hij houdt van mij.’

Weinig professioneel

Bij Siebesma heeft de therapie gewerkt: hij kan nu, als christen, beter omgaan met zijn homoseksuele gevoelens. Maar zowel Mark Thijssen als Elizabeth Boersma merkt op dat ze de hulpverlening van Different weinig professioneel vinden.

De stagiair die Thijssen bij het eerste gesprek zag, bleef nog vijf gesprekken aanwezig. Diens begeleider stelde soms ook vragen, maar die waren al eerder in het gesprek aan de orde gekomen. ‘Alsof hij helemaal niet meeluisterde’, vindt Thijssen. Boersma, die al bij meerdere hulpverlenersinstanties had gelopen en dus wel wat gewend is, vindt het vooral opvallend dat er geen behandelplan werd opgesteld. Wat ze moest verwachten in het traject van Different? ‘Geen idee,’ Zegt Boersma. Er werd niet over gecommuniceerd.

Niet iedereen komt ‘genezen’ bij de organisatie vandaan, dat benadrukte de hulpverlener ook tegenover Mark Thijssen. ‘Als je eenmaal jezelf geaccepteerd hebt en uitgevonden waar je gevoelens vandaan komen, zou je hetero kunnen worden. Het is eigenlijk een inconsistent verhaal: aan de ene kant zeggen ze dat het aan je opvoeding ligt en dat je het dus kunt veranderen. Maar tegelijk zeggen ze: dat gebeurt niet bij iedereen. Niet iedereen heeft de moed om door te gaan, zei de hulpverlener tegen mij. Eigenlijk zeggen ze dus dat je dan niet genoeg doorzettingsvermogen hebt.’

Op 8 januari schrijft Boersma: ‘Vandaag naar Different geweest. Cees (de hulpverlener van Boersma, red) vond mij anders, praat open. Goed gesprek met name over mijn moeder en familie. Cees vond mijn moeder weinig begripvol naar mij toe terwijl wel begrip toon voor haar situatie. (…) Er is tijdens het gesprek gezinsspeelt om mijn homo-gevoelens te onderzoeken. (…) Ik reageerde terughoudend. Ben bewust van de doelstelling van de stichting om homo-zijn te veranderen/genezen. In 1e instantie heb ik iets van “Na 20 jaar weten dat ik lesbisch ben, hoef ik niet meer te veranderen. Weer iemand met een mening hoe het allemaal MOET.”

Zowel Thijssen als Boersma stoort zich aan de persoonlijke verhalen die ze van hun hulpverlener te horen kregen en krijgen. Dat hadden ze in hun voorgaande therapieën nooit meegemaakt. Cees, de therapeut van Boersma probeerde al in het derde gesprek zijn zijn persoonlijke verhaal over zijn verandering te vertellen, maar zij kapte dat af. Boersma: ‘ik betaal zestig euro voor een uur, dus ik kom niet om over iemand anders te praten.’

In de trein terug naar Zwolle overdenkt ze het gesprek van die dag. Ze schrijft als ze weer thuis is in haar dagboek: ‘Ik laat mij door niemand anders dan door God zelf zeggen wat ik moet doen. Helemaal mee gehad, al die meningen over wat een ander wel/niet mag. Niet laten gezeggen door de Kerk, moeder, familie , vrienden en Different. God moet zelf mij laten weten wat Hij wil. Ik moet dus ook open staan voor de optie dat ik kan veranderen. Natuurlijk kan hij dat!!!!! Daarvoor moet ik wel eerst uit de kast komen, anders blijf ik gevangen van mijzelf en kan ik niet verder leven. Wat er daarna gebeurt zie ik wel. Alles ligt in Zijn hand.’

In het vierde gesprek laat ze Cees toch zijn verhaal vertellen. Uit haar dagboek: ‘Hij had een verstoorde relatie met zijn vader en een overbezorgde moeder. Duidelijk verhaal en ik geloof ook dat er situatie zijn waarin homo’s kunnen veranderen/genezen. Maar moet dat voor iedereen gelden? Wat schiet ik ermee op?’ En ook: ‘Het bemoedigt mij niet echt. Ik word doodmoe van al die succesverhalen en meningen.’

Thijssen had bijna twee jaar lang een maandelijks gesprek bij Different. Aan groepsgesprekken kon hij vanwege studieverplichtingen niet deelnemen. Zijn geaardheid veranderde niet, zijn mening erover wel: volgens Thijssen is zijn homoseksualiteit aangeboren. Het keerpunt kwam voor Thijssen toen hij zich afgelopen zomer aanmeldde bij het Regenboogforum, een ontmoetingsplaats voor christelijke homo’s. ‘Toen pas kwam ik in aanraking met andere meningen, met mensen die een perfecte opvoeding hadden gehad, waar ze hun homoseksualiteit dus niet aan konden wijten. Ik kwam daar echt als zware broeder binnen en ging steeds meer relativeren: bijbelteksten over homoseksualiteit ging ik anders interpreteren.’

Ook voor Boersma hielp het om met andere christenen met homoseksuele gevoelens te praten. Zij meldde zich aan bij Contrario, een homo-organisatie waarvan het merendeel van de leden vindt dat je als christelijke homo wel een relatie aan kunt gaan. In haar dagboek op 4 januari 2008: ‘Dat spreekt mij bij Contrario wel aan dat zij meer nuances willen aanbrengen in het homo-zijn binnen kerken.’

Op zoek naar de oorzaak

Homo’s voelen zich aangetrokken tot dezelfde geslacht omdat ze niet goed passen bij hun eigen sekse, werd Boersma verteld. Het zijn geen echte vrouwen of mannen. ‘Maar ik voel mij honderd procent vrouw’, schrijft Boersma op 2 februari. Ook bij haar zocht de hulpverlener naar oorzaken. Boersma: ‘Ik zou doordat ik vroeger ben misbruikt, aangetast zijn in mijn vrouw-zijn. Maar, zei ik tegen mijn hulpverlener, ik ken heel veel vrouwen die misbruikt zijn, maar die zijn hartstikke hetero. Volgens hem was het dan een combinatie van factoren. Een andere reden kon zijn dat mijn vader altijd heel erg op vrouwen zat te vitten, bijvoorbeeld bij het autorijden. Daardoor was ik een deel van mijn vrouwelijkheid verloren en me daardoor tot vrouwen aangetrokken zijn gaan voelen. Maar je zou ook kunnen zeggen dat ik me daardoor juist meer op mannen zou zijn gaan richten. Toch?’

Bij Thijssen werd ook de slechte band met zijn vader aangegrepen als oorzaak voor zijn homoseksuele gevoelens, iets dat hij zelf ook al had bedacht. ‘Ik was een echt moederskindje en had weinig contact met mijn vader. We praatten over je man voelen en de hulpverlener adviseerde mij om meer echte mannendingen te gaan doen. Dat was nog in de tijd dat ik van mijn homoseksualiteit afwilde, dus ik greep dat aan en probeerde meer met mannen om te gaan en vaker goede gesprekken met ze te voeren.’

COC vs Different

Homo-organisatie COC is op zijn zachtst gezegd geen voorstander van de therapie die Different voorstaat. Dat weet ook Henk van Rhee, tegenwoordig directeur van de Stichting Tot Heil Des Volks, ex-directeur van de ChristenUnie: ‘Het COC en de Gaykrant vinden dat het verhaal van Reitze niet kan. Zij zeggen: “Jij praat jezelf wat aan.”’ Ik vind het erg dat het COC zich schuldig maakt aan deze discriminatie. Alsof hij er niet zou mogen zijn.’

Het COC pleit, als belangenvereniging, voor de acceptatie en emancipatie van homoseksualiteit. Van Rhee: ‘De garantie die zij daarbij geven is dat je daar een gelukkig mens van wordt. Dat terwijl onafhankelijk Amerikaans onderzoek heeft uitgewezen dat het percentage homoseksuelen met psychische problemen significant hoger is dan dat van heteroseksuelen. Het COC zegt dat dat komt omdat homo’s gediscrimineerd worden.’

Van Rhee denkt eerder dat die problemen veroorzaakt worden door de homoseksuele levensstijl. ‘Waar ik massaal mensen aan kapot zie gaan, dat is aan het bezoek van darkrooms. Ze lopen daar psychische schade op, of raken hiv-besmet. Als je je nou werkelijk zo druk maakt om je homoseksuele medemens, doe dáár dan wat aan. Aan een gesprek met Different ga je tenminste niet dood.’

Different zegt niet bij te houden hoe het hun clientèle precies vergaat, nadat ze een therapietraject hebben doorlopen. Van Rhee en Siebesma denken dat er een vertekend beeld ontstaat omdat de mensen die door Different daadwerkelijk geholpen zijn liever niet in de schijnwerpers staan. Ze zijn getrouwd, wonen in een christelijke gemeenschap en willen hun verleden achter zich laten. Siebesma analyseert: ‘Het effect van de hulpverlening is juist dat homoseksualiteit op de een of andere manier een plek heeft gekregen, het is geen issue meer. Er zijn dan zoveel andere zaken belangrijker.’

Henk Van Rhee is niet onder de indruk van alle wetenschappelijke onderzoeken die aantonen dat genezing van homoseksualiteit niet mogelijk is: ‘Ik denk dat we voorzichtig moeten zijn met het trekken van conclusies. Ook in de wetenschap heb je modetrends. 2000 jaar lang is de christelijke traditie de norm geweest, tot er in de jaren zestig en zeventig in een klein gedeelte van de wereld een beweging op gang kwam homoseksualiteit volledig te accepteren. Als dit zo lang en zo breed níet de norm is geweest en bij veel culturen en volkeren nog steeds de norm niet is. Hebben wij dan in de laatste dertig of veertig jaar het licht gezien?’

Bekrompen visie

Mark Thijssen heeft er geen spijt van gehad dat hij bij Different heeft gelopen. ‘Je hoeft er niet naar toe te gaan met het idee dat je wilt veranderen, je kunt er over je gevoelens praten. Maar eigenlijk zou Different een meer algemene visie moeten hebben, waarmee ze ook meer mensen kunnen helpen. Want veel homo’s gaan er niet heen, omdat ze een bekrompen visie hebben: namelijk genezing van je verleden.’

Boersma had geen idee wat haar bij Different verder te wachten stond. Een diagnose is er nooit gesteld, een behandelplan niet gemaakt en genezen wil ze niet worden. Waarom ze er dan nog heen gaat? ‘Uit nieuwsgierigheid’, zegt ze. ‘Maar een vriendin zij laatst tegen me: “volgens mij ben je daar vanwege je moeder, omdat je haar gevoelens toch niet los kunt laten.” Misschien dat dat wel zo is: stel dat ik kan veranderen, dan wil ik dat toch niet aan me voorbij laten gaan.’ Maar in haar dagboek antwoordt ze op 17 december in hoofdletters op de vraag wat wil ik?: ‘mezelf zijn, ik val op vrouwen.’ En, even na haar derde gesprek bij Different, begin januari: ‘Na 20 jaar weten dat ik lesbisch ben, hoef ik niet meer te veranderen.’

Begin april had Boersma haar laatste gesprek bij Different. Weer benadrukte haar hulpverlener dat zij niet willen dat ze verandert, dat ze dat zelf moet willen. Ze schrijft 3 april: ‘Toch adviseren zij mij boeken waar ik heel verdrietig van word. Daarin wordt wel gezegd dat je moet veranderen doordat mijn identiteit in Christus kan veranderen. Dit doet mij heel erg veel pijn. Het lukt mij niet en dan voel ik mij een tweederangs christen. Cees is daar niet veel op in gegaan, heeft wel veel aantekeningen gemaakt, dus toch maar nieuwe afspraak gemaakt....’

Die afspraak heeft Boersma na lang wikken en wegen afgezegd. ‘Ik zit erg in de knoop met mijn gevoelens en wil mijn energie niet in Different steken. Ik kan niets met hun visie: pas als je verandert ben je volgens hen goed bezig. Ik voel me een tweederangs christen en moet nu keuzes maken die ik eigenlijk twintig jaar geleden al had moeten maken.’

Zowel Thijssen als Boersma is nog christen. Hun geloof staat niet ter discussie, wel hoe ze dat moeten combineren met hun geaardheid. Deze zomer had Mark Thijssen een korte relatie met een man, daarna twijfelde hij toch weer over of hij nu wel of niet zij homo-zijn mocht praktiseren. Inmiddels is hij er uit: ‘mijn geloof blokkeert mij niet meer. Sinds enkele weken heb ik een vriend en dat voelt erg goed.’

Boersma, is er nog niet over uit. Ze heeft nog steeds veel twijfels, maar een ding weet ze zeker. 3 maart beëindigt ze haar dagboekaantekeningen in hoofdletters: ‘Zeggen tegen een jong iemand dat hij de rest van zijn leven alleen moet blijven, is mishandeling.’

Mark Thijssen en Elizabeth Boersma zijn gefingeerde namen.

[Kader]

Different heeft twee fulltime HBO-hulpverleners in dienst, een parttimer en voorlichter Siebesma. De organisatie heeft rond de veertig cliënten tegelijk in behandeling. De belangrijkste financier van de stichting is Tot Heil des Volks. Cliënten betalen een eigen bijdrage variërend van 40 tot 70 euro per behandelingssessie. In sommige gevallen wordt een Persoonsgebonden Budget aangevraagd.

[Einde Kader]

Droom

Vannacht was ik in New York. Ik had nog een paar uur tot het vliegtuig vertrok, maar wilde per se nog naar deze tentoonstelling in het Guggenheim. Vannacht kon ik niet op zijn naam - Maurizio Cattelan - komen, maar dat maakte niet uit. Ik had foto's gezien van de tentoonstelling en wist waar hij hing. F. en G. wilden niet nog een nachtje langer blijven, wat jammer was, want dan had ik niet zo veel haast hoeven hebben.

Hoewel ik een paar maanden geleden nog in New York was, kon ik de weg naar het Guggenheim maar moeilijk vinden. Ik ging via de bazar in Istanbul, maar die was in het oude deel van het Guggenheim en niet in dat deel van die koepel. Toen ik daar de weg vroeg, bleek dat ik toch buitenom moest. Ik rende me suf. Totdat ik wakker werd.

Gemiste kans dit, want ik denk niet dat ik voor 22 januari nog een keer droom dat ik in New York ben. Jammer.